• 25 آگوست 2020
• delshad qazi
• ‫6 نظر

جواهرشناسی به معنای گوهر شناسی و شناخت جواهرات گوناکون و روشهای تشخیص و تفکیک انواع سنگهای گوناگون از یکدیگر است . و همچنین علائم مختص جواهرات مختلف و خواص انها که ما سعی داریم با آموزش گام به گام جواهر شناسی به شما در تشخیص جواهرات و تشخیص اصل و بدل جواهرات کمک کنیم. نویسنده این مطالب و ادمین دیجی مارکت وان آقای دلشاد قاضی خود در زمینه جواهرات تحقیقات فراوانی نموده و سالها در این زمینه مشغول بکار بوده اند و از آموزه های استاد داریوش ادیب استفاده های فراوانی نموده و آقای قاضی خود امروزه در این مورد جزو کارشناسان خبره و با تجربه در امور کانی شناسی میباشد . و آماده هر گونه پرسش و پاسخ در مورد کانی شناسی و گوهر شناسی و بلور شناسی و شناخت جواهرات میباشند . ما در دیجی مارکت وان آماده پاسخ به سوالات شما عزیزان هستیم .

اصول شناخت کانیهای گرانبها : دنیای اطراف ما دنیایی سراسر از نظم و تقارن است دنیایی که بر اساس محاسبات ریاضی و اشکال منظم ویا نا منظم ریاضی شکل گرفته است و اگر از کوچکترین اجزای تشکیل دهنده هر جسم شروع کنیم در واقع اکثرا با شکل بلورهای کوچک که در کنار هم قرار گرفته اند مواجه خواهیم شد . واین پدیده در جواهر شناسی به شکل متراکمتر و مشهودتر قابل درک است که شاید دلیل علاقه بشر به جواهرات نیز از همین رو باشد .بلور از نظر علمی ماده جامد و و همگنی است که دارای نظم درونی سه بعدی میباشد و مطالعه مواد متبلور و قوانین رشد شکل خارجی آنها را بلور شناسی مینامند . یعنی مطالعه ساختار بلور را گوهرشناسی و نهایتا جواهر شناسی مینامند . که امروزه با وجود جواهرات مصنوعی و سنتتیک که گاها تشخیص آنها از انواع اصلی حتی برای متخصصین جواهر نیز کاری بسیار مشکل میباشد.

برای معرفی شکل بلورها از اصطلاحات خاصی اشتفاده میشود که میزان رشد و چگونگی سطوح خارجی بلور را نشان میدهد . اگر یک بلور دارای سطوح کامل و مشخصی باشد euhedra و اگر سطوح بلور به شکل ناقص باشد subhedra واگر سطوح نامنظم و بی شکل داشته باشد anhedra مینامند .

هسته های اولیه که در نتیجه تجمع یونهای مختلف تشکیل دهنده بلور به وجود امده اند در کنار هم وبا الگوی منظم رشد میکنند . که ابن الگوها انواع مختلفی از بلورها را به وجود می اورندکه در جواهر شناسی و بلور شناسی به شش نوع تقسیم میشوند .

1- کوبیک cubic و 2- تتراگونال tetragonal و 3- مونوکلینیک monoclinic و 4- تری کلینیک triclinic و 5- اورتورومبیک orthorhombic و 6- هگزاگونال hexagonal

کلیه بلورها در جواهر شناسی به استثنای سیستم هگزاگونال دارای سه محور بلورشناسی مطابق شکل میباشند که با زوایای متعددی تعریف میشوند. به عنوان مثال کوبیک دارای سه محور با طولهای یکسان و زاویه 90 درجه میباشد

تتراگونال : دارای سه محور عمود بر هم است که محور سوم کوتاهتر یا بلند تر است .

ولی در هگزاگونال : برخلاف انواع دیگر دارای 4 محور بلور شناسی که سه تای انها افقی و با زاویه 120 درجه یکدیگر را قطع میکنند و محور چهارم عمود بر سطحی است که سه تای دیگر تشکیل میدهند .

کانی شناسی :کانی، ماده‌ای طبیعی، غیر آلی، متبلور و جامدی است که ترکیب شیمیایی نسبتاً ثابتی دارد و در ترکیب سنگ‌های پوسته زمین یافت می‌شود و دارای فرمول شیمیایی و ساختمان اتمی مشخص است.در اصول جواهر شناسی برای تشخیص کانی ها از فاکتورهایی مثل فرمول شیمیایی , شکل , وزن مخصوص ,کیلواژ و سیستم تبلور استفاده میشود . از نظر گوهر شناسی کانی ها به دو دسته سیلیکاتها و غیر سیلیکاتها تقسیم میشوند .

غیر سیلیکاتها مثل الماس و پیریت و کروندوم . و سیلیکاتها مانند زمرد و تورمالین و گارنت

سختی :

√ درجه سختی کانی ها با مقیاس موهس (Mohs) سنجیده می شود. سختی، توانایی کانی ها در خراش دادن یکدیگر است.√ کانی ها از نظر سختی بسیار متنوعند. سختی یک کانی به شناسایی آن کمک می کند.ودر بلور شناسی به مقاومتی که سطح کانی در برابر خراشیدگی از خود نشان میدهد را سختی مینامند وبا حرف H نشان داده میشود

کمترین سختی 1 متعلق به کانی تالک میباشد وبیشترین سختی 10 متعلق به الماس است.

وزن مخصوص : وزن مخصوص یا چگالی نسبی که از نسبت وزن ماده به حجم ماده بدست می اید . و از این خاصیت نیز برای تشخیص انواع کانیها استفاده می شود .

شکستکی : برخی کانی‌ها در جهتی به غیر از جهت صفحه‌های رخ شکسته می‌شوند. در حوزه اصول جواهر شناسی ، به شکل و بافت سطحی یک کانی که در اثر شکسته شدن شکل می‌گیرد «شکست» یا «شکستگی» (Fracture) می‌گویند. کانی‌ها شکست‌های متمایزی نسبت به یکدیگر دارند و به همین دلیل شکست یا شکستگی یکی از ویژگی‌های اصلی در شناسایی آن‌ها است.

شکستگی صدفی: شکستگی از نوع صدفی به گونه ای است که گویی موج‌های موجود در سطح پوستهٔ صدف در یک جا متمرکز شده‌اند. این نوع از شکستگی بیشتر در کانی‌های  یا کانی‌های ریزدانه مانند  اوپال یا ابسیدین دیده می‌شود. البته گاهی در کانی‌های بلوری مانند کوارتز  هم دیده می‌شود. (یادآوری می‌شود که ابسیدین یک سنگ اتشفشانی است و کانی نیست اما شکستگی صدفی به خوبی در آن قابل مشاهده است)

انواع دیگر شکستگی مانند شکستگی ناهموار ویا شکستگی رشته ای یا موازی شکستگی سوزنی از بافت‌هایی دراز و باریک و نوک تیز ساخته شده‌است و بویژه در کانی‌هایی که بافت رشته‌ای یا ریش‌ریش دارند این نوع شکستگی دیده می‌شود مانند: کریزوبریل؛ البته در کانی‌های غیررشته ای هم وجود دارد مانند کیانیت.

رخ یا کلیواژ :به توانایی یک کانی در شکستن یا شکافتن در امتداد سطوح صاف و دو وجهی «رخ» یا «کلیواژ» (Cleavage) گفته می شود. رخ در ساختار بلوری، در جایی که نیروهای پیوند دهنده اتم ها در ضعیف ترین میزان هستند اتفاق می افتد. سطوح رخ به طور کلی صاف هستند و نور را به طور یکسانی منعکس می کنند. جهتی که کلیواژ نسبت به جهت بلور دارد و میزان سهولتی که این شکست اتفاق می افتد تعریف می شود. اگر رخ به راحتی سطوحی صاف و درخشان به وجود آورد به آن «رخ کامل و بی‌نقص» گفته می شود. صفت های متمایز، ناکامل و دشوار نشان دهنده کلیواژهایی با درجه سهولت کمتر یا به عبارتی سختی بیشتر در شکافتن هستند. رخ کانی ها با کیفیت های مختلف و در جهات مختلف ایجاد می شود. برخی از کانی ها اصلاً توانایی شکست یا همان رخ را ندارند. معمولاً شکستگی کانی‌ها در راستای سطح صاف، پس از وارد شدن ضربه‌ای شدید مانند ضربه چکش به وجود می آید. به عنوان مثال، میکا در یک جهت می ‌شکند و ورقه‌ ورقه می ‌شود؛ کوارتز خورد می‌ شود؛ نمک خوراکی رخ سه ‌جهتی قائم و کلسیت رخ سه‌ جهتی غیر قائم دارد.

جلا : جلا یا درخشندگی یکی از معیارهای شناسایی و توصیف کانی‌ها و سنگ‌ها است. به طور کلّی به شیوه‌ی تعامل نور با سطح اجسام و به ویژه کانی‌ها جلا می‌گویند. جلاها با نامهای مختلفی اسمگزاری شده اند از قبیل جلای شیشه ای یا جلای چرب یا جلای مرواریدی و جلای الماسی .

خواص نوری : در کوهر شناسی علاوه بر روشهای معمول کانی شناسی که در قسمتهای قبل به ان اشاره شد بررسی خواص نوری کانی برای تعیین نوع کانی اهمیت ویژه ای دارد .

به طور کلی در اصول جواهر شناسی از انواع مختلف امواج نوری استفاده میشود . 1- نور مرئی 2- نور پلاریزه 3- ماورا بنفش 4- اشعه ایکس

گوهرهای مختلف ممکن است بسته به ساختمان تبلورشان یک یا دو محور نوری داشته باشند . تابش نور در سطح یا درون یک کانی ممکن است با تغییر زاویه تابش , رنگهای مختلفی را ایجاد کند . مثل بازی نور و رنگ در اوپال که در نتیجه تداخل شعاعهای نور باز تابش شده از لایه درونی و برخورد ان با سطح کانی است . بعضی از کانیهای قیمتی ظاهری ابریشمی دارند که به علت ساختمان داخلی رشته ای انهاست که هنگامی که نور به انها میتابد نوری سفید رنگ بر سطح ان مشاهده می شود که با تکان دادن کانی نور سفید جابجا میشود.

استفاده از امواج ماورای بنفش

تابش امواج ماورا بنفش موج بلند (  طول موجnm  365  ) و موج کوتاه ( طول موجnm  254  ) که به ترتیب با علائم   Lw uv و   Sw uvنمایش داده می شوند ، به سطح کانی نیز می توانند به شناسایی آنها کمک نمایند. تغییرات رنگی بعضی از کانیهای گرانبها در اثر تابش اشعه ماورا بنفش ( کوتاه و بلند ) در جدول نشان داده می شود.  

کانی                                                          رنگ هنگام تابش Lw uv                         رنگ هنگام تابش  Sw uv

 Alexandrite طبیعی و مصنوعی                      قرمز                                                   قرمز کم رنگ

الماس آبی                                                           فسفر سانس زرد                 رنگهای مشابه رنگ قبلی ولی ضعیفتر

 سبز                                                                   صورتی قرمز                                         زرد

زمرد طبیعی                                                        قرمز                                                     قرمز

 زمرد مصنوعی                                                    قرمز پررنگ                                           قرمز

گارنت                                                                بدون تاثیر                                            بدون تاثیر

Kunzite                                                          نارنجی                                                  بدون تاثیر

Ruby ( طبیعی و مصنوعی )                               قرمز                                                    قرمز

Sapphire ( صورتی طبیعی و مصنوعی )             قرمز                                                     قرمز

Sapphire ( آبی مصنوعی )                                بدون تاثیر                                            سبز یا آبی و …..

Sapphire ( آبی مصنوعی )                                بدون تاثیر                                            صورتی

Sapphire  (زرد)                                               زرد آلویی                                             زرد آلویی

Spinel  ( قرمز طبیعی و مصنوعی )                     قرمز                                                   قرمز

Spinel  ( آبی کمرنگ طبیعی )                           سبز                                                     بدون تاثیر

CZ                                                                    بدون تاثیر                                           سبز متمایل به زرد و زرد

Yag                                                                  زرد                                                      بدون تاثیر

یکی از خصوصیات جالب توجه کانی های گرانبها در گوهر شناسی خاصیت ( Luminescence ) است . هنگامی که کانی های خالصی ، انرژی اضافی  به دست بیاورند که کمتر از مقدار لازم برای ایجاد گداختگی و یا اشتغال باشد این انرژی به انرژی تابشی خاصی تبدیل می شود که طول و نوع آن معمولا در ناحیۀ مریی طیف نوری قرار دارد . به این پدیده ( Luminescence ) می  گویند . اگر انرژی ساطع شده به صورت متفاوت و بدون وقفه فعالیت نماید . یعنی کانی از منبعی انرژی جذب و نور مریی یاد شده را خود ساطع نماید این پدیده  فلورسانس  نام دارد که در صورت خاموش شدن منبع محرک ، نور افشانی فورا متوقف می شود . اما اگر پس از وقفه در منبع محرک ، انرژی تابشی از کانی کماکان ساطع گردد ، این پدیده  فسفر سانس  نام دارد . بعضی از کانی ها می توانند هر دو نوع   فلورسانس  و  فسفر سانس را داشته باشند . چنین تغییراتی می تواند عامل شناسایی مفیدی برای بعضی از کانی های گرانبها باشد . مثل تشخیص توپاز آبی رنگ طبیعی از توپاز آبی رنگ شده .    

رنگ :

در گوهر شناسی رنگ از خصوصیات اصلی کانیها می باشد که در واقع اولین چیزی است که به چشم می اید و نشانه خوبی برای تشخیص کانی های گوناگون می باشد . در گوهر شناسی و کانی شناسی وقتی از رنگ صحبت میشود دو نوع رنگ وجود دارد یکی رنگ طاهری و یکی رنگ واقعی یا همان اثر انگشت جواهر می باشد خصوصیات نوری جواهر ها کاملا به نوع سیستم تبلور کانی بستگی دارد وبا دستگاه اسپکتروسکوپ قابل مشاهده است . وهر کانی یک رنگ برای خود به طور اختصاصی دارد . بررسی طیف جذبی نور کانی و مقایسه طیف بدست امده با طیفهای استاندارد یکی از قطعی ترین روشهای تشخیص و شناسایی کانیها در اصول جواهر شناسی است .

در بعضی از جواهر ها عناصری در ترکیب شیمیایی کانی به عنوان عنصر اصلی وجود دارد که اساس رنگ کانی را تشکیل میدهد مثل پریدوت . که وجود اهن در ان باعث رنگ سبز می شود . ولی در بعضی از گوهرها اساسا عنصر تشکیل دهنده ان بی رنگ است و وجود کانی مهمان در انها باعث بروز رنگ میشود .

شفافیت : سهولت انتقال نور از درون کانی را در اصول جواهر شناسی شفافیت مینامند . که انواع مختلف تقسیم میشوند : 1- شفاف 2- نیمه شفاف 3- شبه شفاف 4- نیمه مهت 5- مات .

ضریب شکست نور : وقتی که نور به کانی برخورد میکند وارد ان شده وبعد خارج میشود و چون چگالی کانی با هوا فرق میکند مسیر اولیه تابش نور عوض میشود و به اصطلاح میشکند . مقدار شکست نور را در گوهر ضریب شکست می نامند که با علامت RI نشان داده میشود .

تعیین مقدار ضریب شکست نور در گوهر شناسی بسیار مهم است و از فاکتورهای مهم برای شناسایی گوهرهاست. وبرای اندازه گیری ضریب شکست نور از دستگاه انکسارسنج یا رفراکتومتر در گوهر شناسی استفاده میشود .

ناخالصی طبیعی : ناخالصی ها از مشخصه های گوهرها هستند و ممکن است جامد مایع ویا گاز باشند . که در زمان تبلور کانی ها در داخل انها گیر افتاده اند . گوهرهایی که ناخالصی زیادی دارند از ارزششان کم میشود ولی همین ناخالصی در تشخیص گوهرها بسیار موثر است بهترین وسیله برای تشخیص ناخالصی ها میکروسکوپ جواهر شناسی یا ذره بینهای قوی می باشد .

امیدوارم این مطلب برای شما مفید بوده باشد . با نظرات خود مارا یاری رسانید .

delshad qazi وب‌سایت

با سلام من دلشاد قاضی هستم حدود 16سال است که در کار سنگ و جواهر می باشم و در این زمینه مطالعه و تحقیقات زیادی داشته ام و تا جایی که مقدور بوده سعی کردم که مطالب مفید و جامعی در مورد جواهرشناسی خدمت شما عزیزان ارائه دهم.